Stiltes in dialoog, verdieping of halfslaap

Het belang van stiltes en vertraging wordt vaak genoemd als een van de krachtigste uitgangspunten op weg naar een goede dialoog. Nog steeds lukt het me maar zelden om die vreedzame ondertoon binnenin mijn hoofd (en lijf) te vinden. Ik moet denken aan die keer dat ik een 10-daagse  Vipassana-meditatie  (een eenvoudige, praktische en non-sektarische techniek, die de beoefenaar in staat stelt door middel van zelfobservatie  zelfkennis te verwerven) deed. Elke meditatie (10 maal per dag) begon met de rustige woorden uit een primitieve cassetterecorder: “Start again with a quite mind”. En dat is best lastig. lastig om die constante stroom van gedachten, die je eigen hoort in je hoofd, te negeren en geen aandacht te geven, of in ieder geval oppervlakkig zonder er in te verdrinken.

De stilte in een dialoog zijn bedoeld om niet meteen de eerste gedachte die in je opkomt met de ander(en) te delen. Maar vraagt je in stilte af te wegen of de gedachte, die je aangereikt krijgt uit je mind, wel waardevol genoeg is om uit te spreken binnen de dialoog die je op dat moment voert. Terwijl je dit afweegt krijg je natuurlijk al weer andere gedachten die de afweging verstoren. Hoe kun je dan tot een goede afweging komen zou je zeggen. Dat is volgens mij meer dan weten. je voelt tot in je vezels dat wat je wilt zeggen van meerwaarde is voor jou, de anderen en de dialoog die op dat moment gevoerd wordt.

Een gedicht van Bo Baden verwoordt dat sterk.


TOEN STILTE BINNENKWAM

Ik hoorde stilte binnenkomen op een onbewaakt moment

Verroerde me niet, het ademen nauwelijks hoorbaar

De stilte nam plaats in een stoel tegenover me

En zweeg

Ik wist niet goed wat te zeggen en besloot me te spiegelen aan haar

Zo zaten we woordloos gedachteloos

En alles werd gezegd en alles werd gezegd

Die stilte, zeker als die door alle deelnemers aan de dialoog wordt gezocht, geeft toegang tot het nieuwe, het onontdekte, de ontwikkeling waar we naar op zoek zijn in een dialoog.

Maar diezelfde stilte kan ook anders uitpakken. Op weg naar die plek van stilte glijdt langzaam de aandacht naar de gedachtestroom als geheel. We zijn niet aandachtig genoeg om de gedachten te interpreteren, maar vinden het fijn om meegenomen te worden op de stroom van teksten. We mijmeren genoeglijk op wat onze geest produceert. Van buitenaf ziet niemand dat we niet in contemplatie zijn, maar een hazenslaapje aan het opstarten zijn. Een gefronste wenkbrauw doet ons zelfs serieus denkend overkomen.
De quote op het plaatje kan derhalve aangevuld worden:


Speak only when you feel your words are better than your silence, or stay silent and fall asleep.

Vertragen om te versnellen?

Op de homepage van de  website www.mensindialoog gebruik ik de slogan “vertragen om te versnellen” als een krachtige eigenschap van de dialoog. Maar wat is die meerwaarde daarvan dan? Laten we daar eens naar kijken.

We weten allemaal hoe snel ons ‘krijgen van gedachten’ is (er wordt zelfs verondersteld dat deze snelheid hoger ligt dan die van het licht, maar dat terzijde). Deze gedachtestroom, die we in de volksmond vaak denken noemen, staat vaak diep luisteren naar de ander in de weg. Het wordt verstoord door het luisteren naar het gebabbel in ond hoofd. Misschien ken je ervaring wel dat we werkelijk luisteren naar onze gedachten, je hoort jezelf praten in je hoofd. Misschien heb je er zelfs wel eens wakker door gelegen, terwijl je zo graag wilde slapen. Je aandacht bleef maar naar die slaapverstorende gedachtenstroom van woorden gaan.

De vertraging waar ik het over heb in de slogan is gekoppeld aan onze aandacht. Het eerste dat je vanuit aandacht kunt bereiken is vertraging van deze gedachtestroom. Waarom is dat dan belangrijk in een dialoog? Op een gegeven moment ben je zo vaardig geworden in het vertragen van de gedachtestroom dat je er steeds minder aandacht voor nodig hebt om het voor elkaar te krijgen. Het gaat dan bijna vanzelf, je laat je er niet meer door constant door beïnvloeden. Al die aandacht kun je nu aan het luisteren naar de ander besteden, wat de ander zegt wat met wat die zegt. Er komen dan waarschijnlijk geen reactieve vragen of opmerkingen (met een verstopt oordeel) in je op, maar eerder verhelderingsvragen om wat de ander zegt nog beter te kunnen begrijpen. Wat je dus versnelt met de vertraging van de gedachtestroom is het begrijpen van de ander. Kun je je voorstellen hoe dat is als alle dialoogdeelnemers dat doen? Niet meer reactief ingaan op wat de ander zegt, maar diep luisteren naar de ander en dan diep luisteren naar wat je gedachten daarop te zeggen hebben en dan pas kiezen welke gedachten je weer met die ander wilt delen. Op de momenten dat je naar jezelf luistert is het dus stil. Deze stiltemomenten kenmerken een dialoog. Geen stiltemomenten betekent al snel een woorden-pingpong tussen deelnemers, het slechts uitwisselen van gedachtestromen.

De tweede vertraging die je in kunt zetten met de deelnemers aan een dialoog is te kiezen voor ontwikkelingsgericht in plaats van doelgericht. Doelgericht hebben we geleerd als een efficiënte manier om zaken aan te pakken. Helaas blijkt vaak dat het te bereiken doel niet echt van ons allemaal is, of niet duidelijk, niet helder genoeg. Doelgericht (als we het er wel over eens zouden zijn) in de zin van A naar B, gaat vaak voorbij aan de mogelijkheden C, D en vele anderen. Te veel focus sluit uit. Te doelgericht levert vaak een variant op van wat we al hadden. Ontwikkelingsgericht, in de zin van constant kijken naar en bijsturen van het zich ontvouwende proces, kan wellicht langer duren, maar levert uiteindelijk een breder gedragen eindpunt op voor de deelnemers, of dit nu A of G is. Daarnaast levert het geen verandering op maar eerder een vernieuwing. We komen hier later dieper op terug wanneer we het U-model van Otto Scharmer gaan bespreken.
Een andere belangrijke vertraging is die van tijd. We leven nog steeds met het idee dat, omdat tijd geld is, er zo weining mogelijk tijd gebruikt moet worden voor gesprekken. Maar gesprekken die er toe doen, die betekenis hebben en een grote invloed kunnen hebben op progressie vragen nu eenmaal tijd. Deelnemers kunnen pas ervaren dat ze er toe doen, dat hun verhalen belangrijk zijn en hun visie medebepalend is voor het eindresultaat als er ruim naar hen geluisterd wordt. Diepgang vindt pas plaats na enig graafwerk. Wees voorbereid dat een dialoog niet meteen het resultaat oplevert dat je er van had verwacht (verwachtingen zitten zowiezo snel in de weg). Als het onderwerp voor de deelnemers belangrijk is dan zijn zij echt bereid daar tijd in te stoppen en dient het eindpunt zich vanzelf wel aan. De investering aan tijd wordt ruimschoots terug verdiend door de tijd die een gedragen eindpunt oplevert. Deelnemers kunnen zich allemaal herkennen in datgene dat uit de dialoog is tevoorschijn gekomen en alle onduidelijkheden en wrijvingspunten zijn in de dialoog al aan bod geweest.

Resumerend heeft de versnellende vertraging in dan ieder geval drie voordelen:
1) Door vertraging van gedachten ben je beter in staat de ander te horen en is de mogelijkheid dat je begrijpt wat de ander wilt zeggen en bedoeld eerder aanwezig.
2) Door niet op het doel af te willen hollen bereik je sneller een eventueel doel.
3) Door meer tijd te investeren in een dialoog bereik je meer tijdwinst in het (werk)proces) na de dialoog.
Mocht ik meer voordelen ervaren in de toekomst dan zal ik dat zeker weer melden en als jullie toevallig nog een voordeel in vertraging zien, dan hoor ik dat natuurlijk graag.

Vanaf vandaag loop ik 17 dagen door dialoogland en het begint langzaam een aangename routine te worden om te schrijven. Fascinerend hoe je door de dag onderwerpen voorbij hoort en ziet komen die je kunt gebruiken. Vanochtend in de mail de bevestiging van Tijn Touber om elkaar te gaan ontmoeten. Maandag afspraak met Joost Burger, die als het goed is morgen zijn laatste dag van een dialoogopleiding in gaat. Boeiend ook om te zien dat lezers van over de hele wereld het blog lezen. Sommige daarvan zullen wel de bekende webrobots zijn die gewoon zoveel mogelijk mensen lastig vallen, maar het maakt me wel nieuwsgierig. Wie leest in Amerika, Australië, Maleisië en Servië?
Ik beleef dit dialoogjaar schrijvend alleen, maar heb nu al meer ontmoetingen dan ik had gedacht.
Digitale dialogen werken beduidend lastiger dan real-time dialogen. Wil je echter digitaal een stukje met me meelopen, wees dan van harte welkom. Reageer, vraag, vul aan of deel je eigen verhaal over dialoog en ik denk met liefde met je mee. Tot morgen.

'We vertelden wat we anders nooit zouden vertellen.'

Zo'n reactie waar ik een beetje blij van word. Julia van de Griendt reageerde op het blog "De kleine dialoog met kids" met:  Dank je wel weer, Joop. We hebben in Tilburg mooie ervaringen met kinderen en dialoog, zowel in het basisonderwijs als op middelbare scholen. We pleiten er bij leerkrachten ook voor om leerlingen met dialoog vertrouwd te maken. Omdat, volgens de jonge deelnemers: 'we vertelden wat we anders nooit zouden vertellen.', 'we opeens veel beter naar elkaar gingen luisteren.' en 'je veel van elkaar leert.' Het maakt me blij te horen dat de dialoog op zo'n manier een plek heeft gekregen ergens in het onderwijs.

Voor mensen die hier ook in geïnteresseerd zijn of scholen/docenten kennen die hier voor te porren zijn, heeft Anette Knoops een mooie handleiding geschreven "Spreken is zilver, luisteren is goud"dat simpel uitlegt hoe je een dialoog in de klas kunt faciliteren. Ook heb ik nog een filmpje gevonden over dialoog in de klas op Youtube dat hier mooi bij aansluit- Filmpje dialoog in de klas.

Voor de liefhebbers nog een mooi Engelstalig artikel  "Dialogue in the classroom".
Er is nog een lange weg te gaan eer de dialoog binnen het onderwijs een waardige plek heeft gekregen. Accenten liggen nog steeds op reproductief leren, ook al zijn er wel steeds meer geluiden van scholen die het anders willen doen.
Punt is dat dialoog nog steeds te pas en te onpas gebruikt wordt en er niet eenduidig is welke voordelen een dialoog heeft en wat er voor gedaan moet worden.
Zolang dhr. Rutte nog steeds het woord dialoog gebruikt wanneer hij de wintersporters gaat bezoeken en zijdelings daar de dialoog wil opzoeken over de rechten van mensen die er een andere voorkeur op na houden, zal het woord wanneer je het oppert bij veel mensen niet een positieve lading hebben. Gelukkig is het woord dialoog inmiddels vervangen met de uitspraak dat hij het onderwerp zal aankaarten.Overigens waren de allereerste Olympische spelen ook net echt georganiseerd in rust en bedacht men het concept van de Olympische vrede, hoe omstreden ook, en stamt wel degelijk vanuit de oudheid. Voor het begin van de spelen werd een heilige wapenstilstand afgekondigd. Deze duurde eerst vijf dagen, later zelfs drie maanden, om de bezoekers en atleten op weg naar Olympia te beschermen. De spondophoroi waren speciaal aangesteld om deze wapenstilstand af te kondigen. Voor die gelegenheid was er een speciale tekst opgesteld, waarvan we de inhoud niet letterlijk kennen. Wel is bekend dat het verdrag was gegraveerd op een discus die in de Hera-tempel werd bewaard, toen Pausanias Olympia bezocht kreeg hij hem te zien.

Op de discus van Iphitus staat de wapenstilstand opgetekend die de Eliërs   afkondigen tijdens de Olympische Spelen en de tekst is niet in rechte lijnen opgeschreven, maar in het rond, langs de rand van de discus.— Pausanias V 20.1.

Deelnemende staten mochten onder andere geen gewapend conflict beginnen en geen rechtszaken aanspannen of executies voltrekken. Overtreders kregen een fikse geldboete. Ook de moderne Olympische Spelen kennen nog steeds deze Olympische vrede(??)

Waarom zou een eventuele dialoog in Rusland niet een grote slagingskans hebben? Ik refereer dan aan, het tot nu toe meest populaire blogbericht "de gevaarlijke dialoog" met de vragen:
Ben je echt geïnteresseerd in de ander? Wil je echt weten wat zij te vertellen heeft?

•Heb je zelf voldoende vertrouwen om je eigen gedachten onder woorden te brengen?  Durf je jezelf te laten bevragen?

•Geef je de ander een volwaardige  plaats in de dialoog? Ben je overtuigd van zijn/ haar mogelijke meerwaarde?

•Heb je zelf ook echt iets te zeggen over dit onderwerp?

•Kun je jouw eigen oordeel even opzij zetten? Ben je bereid om je eigen oordeel te heroverwegen of aan te laten vullen?

•Wil je wel met deze anderen “naar buiten kijken….”

Het zijn juist deze kritische vragen aan de deelnemers aan een dialoog vooraf die een dialoog slagingskans geven. Mensen die in de politiek zitten hebben geleerd heel slim zaken zo te verwoorden dat de overtuiging op de ander sterk is en dat je weinig tegengas krijgt en zo geldt het ook nog binnen veel organisaties en helaas ook scholen. Zou het belang van de kinderen (en zeker gericht op hun toekomstige maatschappij) voorop staan, dan zou de dialoog vanzelfsprekend zijn. Op weg naar een pluriforme samenleving heet dat dan.

Dialoog geeft de ruimte te vertellen wat je beweegt, wat je raakt, hoe je over zaken denkt, waar je moeite mee hebt en waarom. Allemaal onderwerpen die voor kinderen bespreekbaar moeten kunnen zijn op weg naar een gezonde identiteitsontwikkeling. Ik denk weer aan de titel 'We vertelden wat we anders nooit zouden vertellen.' en word blij.

De kleine dialoog met kids

Regelmatig vragen mensen tijdens of na trainingen dialoog voor pubers/ adolescenten aan me of je ook met  kinderen onder 12 jaar in dialoog kan. Natuurlijk kan dat, maar er is enig onderscheid. Kinderen onder de 12 hebben nog niet een volgroeide frontale cortex, oftewel hun abstractievermogen moet zich nog verder ontwikkelen. Wij kunnen dat wel, abstraheren, en nemen dus snel aan dat het begripsvermogen van kinderen groter is dan we zouden vermoeden. Op de website van Kinderfilosofie wordt mooi uitgelegd waar de meerwaarde van dialoog met kinderen zit.
“Kinderfilosofie is gericht op het leren verwoorden van je eigen wereldbeeld, hoe het komt dat je denkt zoals je denkt. Dit gebeurt in dialoog.
Het betekent zowel het analyseren van je eigen gedachten, hoe ze verschillen van anderen, als ook het nadenken over speculatieve vragen. Filosoferen begint altijd met het stellen van vragen. Waar gaat het over? Over wat denken is, wat het leven is en of het de moeite waard is, hoe je moet leven, wat geluk is. Maar ook over uitslovers, stoer doen, overbevolking, mooie dingen, de beste vaders, of opvoeding nodig is, kortom over vragen die we samen de moeite waard vinden om te stellen en onderzoeken.
De filosofieles is een van de weinige momenten waarin het actieve denken en de resultaten daarvan voor kinderen echt ter zake doen. Het gaat niet om het vinden van de ‘juiste’ antwoorden, maar om het ontwikkelen van denkvaardigheden en een eigen zienswijze. Kinderen leren ervaren dat hun argumenten er toe doen ofwel serieus genomen worden. Het is een gegeven dat er vragen bestaan, waarop niet makkelijk een antwoord te vinden is. Het leren argumenteren is een activiteit die nauwelijks binnen de basisschool wordt ontwikkeld. Uitgangspunt hiervoor moet zijn: het eigen denken van kinderen”.

Opa Primo met Lucia in dialoog

Piaget, de ontwikkelingspsycholoog, stelt dat kinderen in de leeftijd van ± 7 tot ± 11 jaar de derde fase ingaan , de  concreet operationele fase.In deze fase is het kind minder egocentrisch. Het kind ontdekt dat er verschillende manieren van kijken zijn en dat een ander kind een ander gezichtspunt kan hebben. Het “magisch denken”  van de vorige fase ( ik kom hier later in het jaar nog op terug) , maakt in deze fase plaats voor logisch redeneren.
Juist het zien en leren dat anderen er andere perspectieven op na houden is volgens mij een van de grootste meerwaarden van dialoog/ filosofie met kinderen. Begrip krijgen voor het feit dat zaken ook anders kunnen zijn dan hoe jij denkt dat ze zijn. Wat zou onze samenleving er anders uitzien als wij als volwassenen gesprekken zouden voeren waarin alle deelnemers serieus genomen worden en we tegelijkertijd begrijpen dat ook zij, net als wij, maar een heel beperkt perspectief hebben. Dat we samen denkend en pratend dichter bij een logische redenering zouden komen. Logisch redeneren met een magisch karakter krijg je dan volgens mij. Recent hoorde we scholen de titel "excellent"krijgen omdat de leerlingen getraind werden in debatvoering. Ik blijf me inzetten voor dialoog in het onderwijs en gezien mijn voorliefde voor opstandige pubers zal dat vooral in het voortgezet onderwijs zijn, maar de basis wordt gelegd door die geweldige scholen en docenten die kinderen in het lager onderwijs spelenderwijs bekend en vertrouwd maken met het gegeven dat ieder mens een eigen stem en perspectief heeft.
Als extraatje dit gedicht dat op facebook voorbij kwam.

Nieuwsgierigheid voedt de kernvaardigheden van de dialoog

   

Als er al een eigenschap is die je dichter bij een dialogische houding kan brengen, dan is dat wel nieuwsgierigheid. Nieuwsgierigheid veronderstelt namelijk niet (helemaal) weten.
Nieuwsgierigheid zien we vooral bij jonge kinderen.
Nieuwsgierigheid is een natuurlijk onderzoekend gedrag dat leidt tot verkenning, onderzoek, en leren. Helaas betekent nieuwsgierigheid in onze samenleving ook vaak onbescheidenheid of zelfs onbeschaamdheid, waardoor veel mensen deze onderzoekende geest als negatief bestempelen.
Maar laten we eens kijken hoe nieuwsgierigheid de dialoog voedt aan de hand van de 10 kernvaardigheden die Martina en Johannes Hartkemyer noemen in hun boek Die Kunst des Dialogs, kreative Kommunikation entdecken (pag. 38 – 55). We lopen ze één voor één langs.
1. De houding van een lerende aannemen – Een lerende vraagt om openheid, om de nieuwsgierigheid van de beginner en niet de opstelling van de wetende, de expert of professional. In de nieuwsgierige niet-wetende kan ruimte ontstaan om ook eigen denk- en gedragspatronen te onderzoeken, naast die van de ander(en).


2. Radicaal respect tonen – Hiermee bedoelen zij dat respect dat meer vraagt dan alleen een soort tolerantie. Zij zien het als een belangrijk empatisch element dat de opstelling vraagt van  ’ik accepteer niet alleen wie je bent, maar ik zal ook mijn best doen de wereld vanuit jouw perspectief te zien” Proberen de wereld te zien zoals de ander vraagt ook om een flinke dosis nieuwsgierigheid.

3. Open staan – Het blijft vaak een wat ongrijpbaar begrip, openheid. De Hartkemyers zeggen dat openheid ontstaat wanneer mensen bereid zijn zich voor elkaar te ontdoen van hun overtuigingen en bereid zijn elkaar hun eigen denkwijze mede te delen en deze te laten beïnvloeden door de ander. Ook zeggen zij dat, om deze openheid te kunnen realiseren, er vertrouwen en veiligheid nodig is, om niet gekwetst te worden. Dit gevoel van veiligheid is ook belangrijk omdat in een dialoog het onbekende wordt verkent. Door angst te vervangen door nieuwsgierigheid krijgt de zo belangrijke openheid meer ruimte.

4. Spreken vanuit je hart – Nog zo’n lastige vaardigheid. Alleen praten over die dingen die je werkelijk aan het hart gaan, die werkelijk belangrijk voor je zijn. Proberen de moed te hebben je werkelijk te laten zien aan de ander. Een flinke dosis nieuwsgierigheid, een willen weten en begrijpen, naar wie je jezelf bent kan daarbij helpen. Op onderzoek gaan in jezelf wat nu echt belangrijk voor je is en waarom.


5. Luisteren – Luisteren betekent ook gehoord worden. Aandacht en erkenning krijgen. Hierdoor groeit het (zelf)respect en de openheid van de andere deelnemers. Als jij luistert, op een actieve manier, en waarneemt wat de ander probeert uit te drukken, verbaal en non-verbaal, dan brengt dat de ander vaak tot een onverwachte creativiteit. Creativiteit met frisheid, diepgang en onverwachte inzichten. Je probeert, nieuwsgierig, waar te nemen wat voor diepere betekenissen er zitten tussen de woorden en zinnen van de ander(en). Dat is luisteren naar de ander.


6. Vertragen – De dialoog biedt de mogelijkheid van een tegenbeweging van rust en verlangzaming in een cultuur waarin snelheid en efficiëntie maatgevend zijn. Het ligt in de natuur van de dialoog dat het communiceren vertraagd wordt. Mensen praten één voor één (niet door elkaar), kunnen rustig uitspreken (vallen elkaar niet in de rede) en krijgen de ruimte en rust om te zeggen wat zij willen. Nieuwsgierigheid helpt mensen gezamenlijk te onderzoeken wat deze vertraging voor hen betekent, wat het oplevert.

7. Opschorten van je vooronderstellingen, aannames en beoordelingen – Wellicht de moeilijkste van de kernvaardigheden van de dialoog. Onze vanzelfsprekende interpretaties van de werkelijkheid hebben we van kinds af aan eigen gemaakt. We leren, vooral van anderen, dat de wereld zo in elkaar zit, zo mensen zijn, dat normaal is en dat niet en dat je dat moet doen en dat moet laten. Genoeg van deze generalisaties en vanzelfsprekendheden zijn bijzonder nuttig in ons leven, maar net zo veel zitten juist in de weg. Door nieuwsgierig te zijn naar vooral ook jouw eigen vooronderstellingen, aannames en beoordelingen, deze te kunnen parkeren, komt er ruimte voor nieuwe inzichten en betekenisgeving.

8. Constructief redeneren – Een heerlijke eigenschap van de dialoog; mensen delen niet alleen hun standpunten of meningen, maar geven ook aan waar deze vandaan komen, waar ze op gebaseerd zijn. De ander hoeft daar niet om te vragen. De ander deelgenoot maken van jouw eigen denkproces vanuit de houding dat jouw “visie” slechts een mogelijkheid is en niet de waarheid. Van daaruit kun je gezamenlijk een voorstelling maken en begrip van zaken ontwikkelen die rijker en vollediger zijn dan die waartoe je in je eentje in staat bent. Nieuwsgierig zijn wat dit samen voorstellen en ontwikkelen oplevert draagt bij aan vernieuwing, creativiteit en transformatie.

9. Een vragende houding hebben – Vanuit de houding van lerende, willen begrijpen, geef je rol van niet-wetende op en kun je d.m.v. onderzoekende vragen proberen beter te begrijpen wat de aandacht heeft. Vragen zijn afgewogen. Mooie overpeinzingen voor je wat vraagt (of iets wilt zeggen)zijn deze vanuit de Sufi’s.

10. Jezelf als observator observeren – Bij jezelf registreren hoe jij zelf waarneemt. Nieuwsgierigheid helpt je waar te nemen welke gedachten, beelden en gevoelens er in je opkomen als iemand iets zegt of als je iets hoort. Je neemt de reflexen van je denken en voelen waar. Welke reflexgedachten- of gevoelens hangen samen met eerdere gebeurtenissen? Welke horen thuis in de dialoog die je nu met de ander voert? Een nog grotere verlangzaming zorgt voor diepgang en verruiming of verfrissing van de eigen inzichten (die eventueel weer met de ander(en) gedeeld kunnen worden).
Nieuwsgierigheid draagt dus bij aan een dialogisch klimaat waarin mensen elkaar, en zichzelf, mogen ontmoeten, verkennen en ontwikkelen. Misschien draagt nieuwsgierigheid, om de woorden van George Macaulay Trevelyan, een Engels historicus, te gebruiken wel bij aan een échte beschaving; “Belangeloze intellectuele nieuwsgierigheid is het hartebloed van echte beschaving”.

De gevaarlijke dialoog

Dat de dialoog te pas en te onpas wordt gebruikt kunnen we zeer regelmatig in de nieuwsberichten lezen. Veel van die keren dat de dialoog in de tekst tevoorschijn komt is helemaal geen dialoog. Als voorbeeld dit stukje tekst: “Haidar noemt de dialoog ‘een middel om tot een mechanisme te komen voor het bereiken van vrije parlements- en presidentsverkiezingen’. Volgens hem is het een van de punten die aan de onderhandelingstafel besproken zullen worden. ‘Maar we verwerpen een dialoog die alleen over de machtsoverdracht van de ene zijde naar de andere zou gaan.” Zoals genoemd in dit stukje tekst wordt de dialoog genoemd als een middel, maar wel als een middel waar behoorlijke voorwaarden aan zitten. Dit is een vorm van onderhandelen met harde voorwaarden, maar heeft weinig met dialoog van doen. Dialoog verondersteld een aantal zaken waar je vooraf wel kritisch over na kunt denken voor je er überhaupt mee aan de slag gaat, zoals bv:

•Ben je echt geïnteresseerd in de ander? Wil je echt weten wat zij te vertellen heeft?

•Heb je zelf voldoende vertrouwen om je eigen gedachten onder woorden te brengen?  Durf je jezelf te laten bevragen?

•Geef je de ander een volwaardige  plaats in de dialoog? Ben je overtuigd van zijn/ haar mogelijke meerwaarde?

•Heb je zelf ook echt iets te zeggen over dit onderwerp?

•Kun je jouw eigen oordeel even opzij zetten? Ben je bereid om je eigen oordeel te heroverwegen of aan te laten vullen?

•Wil je wel met deze anderen “naar buiten kijken….”

Het mag duidelijk zijn dat van deze overpeinzingen in eerder genoemd stukje nieuws weinig tot geen sprake is.
Een andere vorm van dialoog die verwordt tot een vorm die weinig met deze uitgangspunten te maken heeft wordt genoemd in het artikel “dialoog in organisatie, kritisch bekeken”, geschreven door Rens van Loon en Gerda van Dijk. Ik citeer een stukje uit het artikel.

“Daarnaast zijn er ook systeemfactoren die de context voor een dialoog beïnvloeden. Een veel gebruikte term in HR is de Performance Dialogue: een proces waarbij een zinvol gesprek kan worden gevoerd tussen een leidinggevende en de medewerker aan de hand van een aantal instrumenten (zoals competenties, doelstellingen, feedback, de kwaliteit van het werk en beoordeling). Zo kan het voorkomen dat een leidinggevende een goede en open dialoog heeft met een medewerker, maar dat vervolgens het ‘systeem’ het technisch onmogelijk maakt om gevolg te geven aan de inzichten waartoe zij samen zijn gekomen: er is geen vrije ruimte om buiten de systemen te kunnen handelen. Bijvoorbeeld doordat een sales- of urenscore onder een bepaald niveau niet door het performance ‘systeem’ wordt geaccepteerd. Alle dialogen en discussies ten spijt, het systeem laat zich niet zomaar wijzigen en staat weinig tot geen vrije ruimte toe! Sterker nog, het is helemaal niet de bedoeling dat er vrije ruimte is. De Dialoog verwordt tot intimidatie.”

De meest negatieve vorm van gecamoufleerd inzetten van de dialoog is wel op weg naar repressieve tolerantie. Een korte uitleg. “Repressieve tolerantie is de techniek waarbij ideeën die voor de heersende macht ongewenst zijn, juist een plaats wordt gegund om ze op een dergelijke manier onschadelijk te maken. Men tolereert het omdat men hoopt dat daarmee het effect verloren gaat. In de jaren zeventig gebruikten autoriteiten dit middel om maatschappelijk verzet te institutionaliseren en zo uit te hollen. Repressieve tolerantie is dus geenszins tolerantie, maar een strategie om niet-getolereerde ideeën te bestrijden.

De term is voor het eerst gebruikt door Herbert Marcuse die in 1965 een essay met de titel Repressive tolerance schreef. In dit essay worden kapitalisme en democratie geportretteerd als totalitaire en repressieve systemen”, maar dat even ter zijde.
Je kunt je voorstellen dat een gemeente of een provincie of de landelijke politiek iets wil aanleggen of een andere structuurverandering in een leefomgeving wil realiseren. Vaak zie je dan verschillende informatiemomenten waar mensen hun hart mogen luchten en hun kritiek kwijt kunnen en niet zelden wordt in de pers gemeld dat de bewoners in dialoog mochten met de projectontwikkelaars of gemeentelijke bestuurders.
Dialoog heeft veel minder met tolereren van doen dan de meeste mensen denken. Tolereren is ook een containerbegrip en dat maakt het juist zo gevaarlijk. Het betekent bv gedogen, nemen, velen, dulden, toelaten, verdragen. Je moet je best doen om te kunnen tolereren. Wat veel makkelijker is in een dialoog is waarderen en waardevoller is serieus nemen, wederkerigheid en samenwerken vanuit samenspraak.
En waarom zijn de drie genoemde nep-dialogen dan zo gevaarlijk? Als de mensen die het betreft het doorhebben, voelen deze zich beetgenomen en terecht. Hun vertrouwen, wat zo belangrijk is in een dialoog, is geschonden en de kans dat ze ooit nog te porren zijn voor een dialoog is klein, dan niet verkeken. Sterker nog, veel mensen die dat ervaren hebben keren zich tegen de ander. Het omgekeerde effect van dialoog.

Aap, noot, Mies, dialoog

Vandaag stond vooral in het teken van een werkdialoog met mijn 125 m2 zwarte grond dat volkstuin heet.

Prachtig weer, dus een prima gelegenheid om over te gaan naar het "simpele handwerk" zoals Ken Wilber het noemt om de hersenen de kans te geven even niet zo druk bezig te zijn met de gedachtestroom.
Op de terugweg tijdens het fietsen dacht ik aan morgen. We hebben dan een bijeenkomst van de dialoogbegeleidingsgroep die zich bezig houdt met de implementatie van de dialoog in onze grote organisatie. Een avontuur dat ik al eerder noemde, maar in essentie bedoeld is om een dialogisch-organisatie klimaat te realiseren om de jongeren heen die wij helpen. De professionals die met de jongeren de dagen doorbrengen zijn gebaat bij directe leidinggevenden en management die ook weet hebben van wat dialoog is, er in willen investeren en uit willen dragen.

Waarom is dialoog dan zo belangrijk voor onze jongeren, en volgens mij, jongeren in het algemeen? Jelle Jolles, hoogleraar 'Hersenen, gedrag & educatie' aan de Vrije Universiteit Amsterdam legt uit welke factoren vanuit opvoeding en opleiding belangrijk zijn voor jongeren. Hij noemt steun, sturing, inspiratie en motivatie, waar ik graag dialoog aan toe wil voegen. Het ontwikkelende brein, en daarmee bedoel ik het vorm krijgen van het abstractievermogen dat bij de groei van de frontale cortex hoort, is gebaat bij feedback, maar nog meer bij uitdaging. Uitdaging om terug te blikken, vooruit te kijken, je te verplaatsen in een ander, eerst na te denken voor je antwoord geeft, te organiseren, los van je emoties rationeel kunnen blijven denken en nog veel meer. Mijn ervaring is dat in dialoog met jongeren een krachtige impuls is in steun, sturing, inspiratie en motivatie.Tijdens een dialoog met jongeren sta je soms versteld van de transformatie die zij ondergaan van drukke jong-adolescenten naar geconcentreerde deelnemers die heel actief betrokken zijn (mits het onderwerp ze maar aanspreekt en zij een volwaardige rol hebben in het geheel.
Op dit filmpje (dat ik maar niet ingesloten krijg) https://www.youtube.com/watch?v=EGrn3aAivAM zie je leerlingen van het Albeda College in Rotterdam-zuid heel serieus aan de slag met dialoog. Selecte groep, top locatie en even goede ondersteuning van docent Klaasheel.
Dialoog op school moet, voor leerlingen, docenten, ouders, omdat het ze verder helpt.