Vandaag met groep 4B een dagje dialoog mogen maken. Met redelijk weer ook nog de mogelijkheid om wat oefeningen buiten te doen tijdens een wandeling. Vooral de Benedictijnse dialoog leent zich hier prima voor. De orde der benedictijnen en benedictinessen is een kloosterorde die de regel van Sint-Benedictus (480 – 547 n.Chr.) volgt. Benedictus was een authentiek leider met een groot inzicht in de menselijke aard. Nadat hij in de stilte zichzelf had leren kennen en zijn weg had gevonden, inspireerde hij anderen hún weg te gaan. Zo ontwikkelde hij het kloosterleven als een veilige school voor het leven. Zijn Regel is een oproep aandachtig te luisteren en gehoor te geven, iedere dag weer.
Wij hebben de oefening wandelend gedaan in het prachtige beukenbos. Dit wandelen lijkt op wat de benedictijnen doen in de wandelgangen van het klooster. Verder zitten er nog wat aardige onderdelen in deze dialoogvorm. De “jongste in de orde” begint. Dus niet de meeste verbaal kundige, de oudste of degene met de hoogste functie in dit geval de jongste qua leeftijd. Doe je de oefening binnen organisaties, dan begint degene die het kortst bij de organisatie werkt. Deze persoon is namelijk het minst besmet met de, zoals Kees Schilder (auteur van "Veranderen in dialoog") het noemt, rituele dansen binnen de organisatie, de patronen die werkelijk spreken en luisteren in de weg staan. Nadat de jongste gesproken heeft en er net zo lang gezwegen is (teken van respect), volgt de tweede in de orde, door eerst aan te geven wat hem/ haar aanspreekt in de bijdrage van de voorganger. Daarna kan er aangevuld worden (zonder daarin het verhaal van de voorganger af te wijzen). Er bestaat wel de mogelijkheid om open vragen te stellen waar verduidelijking of verdieping gewenst is, maar dit dient zoveel mogelijk beperkt te blijven. Gaandeweg vormt zich dus een opgebouwd verhaal, wat gebaseerd is op ieders inzichten en het gemeenschappelijk denken. Aan het eind is het de taak van de oudste in de orde (de abt) om in een verhaal een résume te geven van alle bijdragen of zelfs aan de hand daarvan een besluit te nemen. Deze dialoogvorm is niet uniek. Je ziet hem in iets andere vormen ook terug bij de west-Amerikaanse indianen, de Inuits van Alaska, de Mongolen, de Aboriginals en ook in Afrika bij Kgotla’s.
Kgotla betekent letterlijk ‘de plek waar vergaderd wordt op basis van dialoog’. Het is een bestuursvorm die zijn oorsprong vindt in Botswana. Een Kgotla is een plaats waar de dorpschief bijeenkomt met zijn gemeenschap. Het volk zit in een halve cirkel om het vuur heen. De chief zit tegenover hen en vertelt over zijn droom, over wat hij wil bereiken, over een bepaald probleem. Daarna stelt hij open vragen waarin hij de mensen uitnodigt hun mening te geven. Hij luistert onbevooroordeeld en neemt de informatie tot zich. . Wanneer het kapittel moet leiden tot een besluit, dan wordt iedereen gevraagd aan het eind in een kernzin te vertellen wat voor hem/ haar de kern van het gesprek is. Dat wordt op een rij gezet en uiteindelijk door iedereen onderschreven.
Al met al een leuke vorm om de dialoog te voeren, met voor mij de leukste ingrediënten: buiten, lopend, luisterend, niet onderbrekend, maar vooral de ervaring van het stapelend denken richting eindresultaat.
Dit lukte met 4B prima en de deelnemers gaven meerdere malen terug wat een verademing de stiltes waren, de rust, het niet interrumperen, de tijd die je kreeg om kernachtig te formuleren wat je precies zeggen wilden.
Een "trainingsdag" die hopelijk weer meer mensen enthousiast heeft gemaakt om met de dialoog aan de slag te gaan en daar heb ik alle vertrouwen in. Dank voor jullie aandacht, reacties, vragen en enthousiasme 4B!
Ps Hier nog een foto van de laptopsloper.
Morgen geef ik de hele dag training dialooggericht communiceren aan 4e jaars HBO studenten aan de SPSO (academie voor integrale menswetenschappen). Alleen al leuk omdat ik daar zelf gestudeerd heb en nog steeds graag in Huis ter Heide kom. De prachtige beboste omgeving met het statige kasteel doen me denken aan de tijd dat ik op het CIOS zat in Overveen. Locaties en gebouwen die je bijblijven door hun uitstraling.
Helaas heeft onze kat Dirk op magische wijze een combinatie van toetsen weten in te drukken waardoor mijn laptop zwart werd en bleef. Zoals vaker heb ik niet altijd alles opgeslagen op de harddisk of "in the cloud" dus een flink stuk voorbereiding was weg. Even rustig ademhalen en gewoon overnieuw beginnen. Zal wel nodig zijn dat het gebeurt.
Training dialooggericht communiceren lees ik en haper even. Heb ik wel vaker gehad als ik denk aan dialoogtrainer bv. Kun je een dialoog wel trainen? Je kunt het begrijpen, de meerwaarde zien, er in willen investeren en ermee aan de slag gaan. Als dat trainen is ok. Maar als poppetje voor de groep, maakt mij dat dialoogtrainer. Het klinkt me weer vreemd in de oren.
In het blog van vandaag deel ik graag mijn presentatie die ik morgen gebruik als leidraad. Het lijkt veel, maar sommige slides gaan na 4 seconden weer weg en ja, er staat soms veel tekst op wat niet "mag" in een PowerPoint, maar mijn ervaring is dat deelnemers het net zo vaak interessant vinden als irritant. Niet alle oefeningen staan er in omdat deze zich vaak tijdens de dag zelf wel aandienen en doen we ze spontaan. Soms vragen deelnemers er om, ook prima. Morgen doe ik verslag van de trainingsdag, wat eerder een ervaringsdag mag worden. Mensen na een paar korte inleidingen met elkaar het bos in sturen voor een heerlijke wandeling, waarin ze hopelijk mogen ervaren hoe diep luisteren, met open hart, open geest en open wil kan zijn. Op de opleiding tot dialoogprocesbegeleider kwamen we ook in gesprek over de titel dialoogprocesbegeleider. Het voelde zo belerend, zo uit de hoogte. Zelfs de term opleiding moest er aan geloven. Was het wel een opleiding? Was het een professioneel samenkomen? Whatever. Het was boeiend, bruikbaar en leverde heel veel momenten en ontmoetingen op die je dialoog mag noemen en daar gaat het om. Trainer dialoog? Doet u maar dialoogpromotor. Klinkt ook nog :-) De presentatie heeft het right to copy.
Investeren in culturele diversiteit en interculturele dialoog.
We horen dat advies steeds vaker, maar weten allemaal hoe complex het is. Zelf heb een tijd op Bonaire mogen wonen en werken en weet uit ervaring hoe lastig het is, ondanks de beste intenties, om open te blijven voor visies die helemaal niet rijmen met de jouwe.
Dialoog, waartoe ook de interreligieuze
dialoog behoort (die opgevat wordt als dialoog
tussen alle spirituele en intellectuele tradities)
betekent niet dat we van onze overtuigingen
afstappen, maar simpelweg dat wij open van
geest blijven. De interculturele dialoog moet
gezien worden als een complex en doorgaand
proces dat nooit eindigt. Qua vorm is de interculturele (of interreligieuze) dialoog voor mij niet anders dan een dialoog met gelijkgestemden. gelovigen of cultuurdragers.
Als reactie op mijn blog kreeg ik bericht van Maaike Nkwe-Klasen, een oud collega van me. Een enthousiaste meid die vol goed moed vertrokken is naar Zuid-Afrika en trouwde met Thabiso Enoch Nkwe. Geïnspireerd door dit blog heeft zij haar eigen blog weer opgepakt en deelt daarop haar ervaringen. Na toestemming van Maaike deel ik graag haar reactie als bijdrage aan dit blog over interculturele dialoog.
I think, the South African society is urging for dialog. The different cultures (there are already 11 different national languages) all ask for attention and respect. When I think of dialog, my questions are also about tolerance. What is the space for attention and respect exactly and where does it stop? Where do ‘I’ deserve space for respect? Please do not understand me wrong, I am a big fan of dialog. Many times I have experienced the relaxation, the understanding and the enrichment after having a real dialog with someone. It brings the relationship to a new (maybe higher) level, it heals and reconciles. Now, inspired by the first 7 articles of Joop’s blog, there are many ideas and examples of my life I feel like sharing. I am thinking of this situation, for example, in which I was confronted with… a lot! I live with my family in a middle class area in Johannesburg – which is, by the way, not at all such a scary city as people say. A part of my husband’s family lives in the township Soweto – which is, by the way, not everywhere as pour and sad as people might say. The religion, believes, customs and traditions of my husband’s family can be quite intense for me. Not so much in daily life, but more at specific life events like a funeral. Three weeks ago, the mother of my husband’s mother (grandmother or ‘gogo’ in Zulu) passed away. We came over for a visit to pay our respect and to talk about the arrangement for the funeral. I was quite tensed. When I arrived, wearing jeans was the first thing that was said to me: ‘You have to wear a dress’. And, it was as if a big rock sank into my stomach. Unfortunately, I do not speak the language and I hardly understood what has been said that day. The only thing that was said to me in English was: ‘If we like it or not, we are going to be cooking on Friday night, so also Maaike.’ <It is custom to cook a meal for all the attendees at the funeral. Discussion exists about the purpose and heritage of this custom. Some claim that it is part of the tradition, also to honour the ancestors, for good fortune in future. Other’s dispute this and think feeding others has a relation with the vicious circle of poverty . Well, I can tell you, it has been quite a ride to get the rock out of my stomach... At home I burst into tears, a panic attack. My husband was capable of listening and he somehow understood how I felt. He was going to speak to his family about the way I was approached. I found this necessary as well as I already caught myself rebelling against the whole ceremony: I was not going to wear a skirt, I was not going to cook and, you know what, I was not going to go at all! But it was also terrifying to wait and hear how the family would respond. Would they understand me? Understand, that I did not grow up with the traditions and customs which were so normal to them? Understand, that I often feel left out as the only white person on an occasion like a funeral where everyone stares at you and has assumptions? Understand, that I have a baby daughter that also needs my care and attention and makes it hard to make myself available to cook for a whole night? Luckily I was understood… for as far as this is possible. How do you know where this Dutch girl comes from, if you have never been there? The unlucky approach was acknowledged, I was comforted, helped and somehow listened to. It was not easy to stand up for myself, but it had good results for our communication. I did put a dress on and I helped as far as I could. It was appreciated and OK… Nevertheless, it will still be a challenge to be open for the other culture, to contribute in a way that is acceptable for me, without losing my own values and believes. It also makes me think more about where my values in life come from, what they are based on and how to make this understandable (working with a language barrier) to others Krishnamurti zei, "Waarheid is een land zonder paden". De mens kan daar niet komen via een organisatie, via een geloof, via een doctrine, een priester of rituelen, niet via filosofische kennis of een psychologische techniek. Hij moet dat vinden via de spiegel van relaties, door begrip van de inhoud van zijn eigen geest, door observatie en niet door intellectuele analyse of door zichzelf te ontleden.
De mens heeft in zichzelf beelden ontwikkeld als een scherm van veiligheid - op religieus, politiek en persoonlijk gebied. En die manifesteren zich als symbolen, ideeën, overtuigingen. Het gewicht van deze beelden domineert zijn denken, zijn relaties, en zijn dagelijks leven. Deze beelden zijn de oorzaken van onze problemen, want ze brengen verdeeldheid tussen de ene mens en de andere. Zijn perceptie van het leven wordt gevormd door de concepten die al in zijn geest verankerd liggen. De inhoud van zijn bewustzijn is zijn hele bestaan. De individualiteit is de naam, de vorm, en oppervlakkige cultuur die hij opneemt uit overlevering en omgeving. De uniciteit van de mens zit niet in het oppervlakkige, maar in volledige vrijheid van de inhoud van zijn bewustzijn, die de hele mensheid gemeen heeft. Hij is dus niet een individu.
Vrijheid is niet een reactie; vrijheid is niet hetzelfde als keuzemogelijkheid. De mens verbeeldt zich dat hij vrij is omdat hij kan kiezen. Vrijheid is pure observatie zonder richting, zonder angst voor afstraffing en beloning. Vrijheid is zonder motivatie; vrijheid is niet aan het eind van de menselijke evolutie maar zit in de eerste stap van zijn bestaan. In observatie begin je het gebrek aan vrijheid te ontdekken. Vrijheid vind je in het gewaarzijn zonder keus van ons dagelijks bestaan en ons doen en laten. Hij zegt het in dit filmpje nog iets directer. Wij zijn het die moeten veranderen.
"We kunnen met elkaar een dialoog hebben. Het woord 'dialoog' komt van het Griekse woord logos, en betekent 'woorden om je diepe innerlijke gedachten mee uit te drukken'. Waarschijnlijk willen de meesten van ons zo diep niet gaan, of onszelf niet al te veel blootgeven, maar we zouden een gesprek kunnen hebben.
Als jij en ik allebei serieus het hele fenomeen van het
bestaan willen begrijpen, niet alleen uiterlijk, maar ook veel dieper,
innerlijk, en ons volledig inzetten om dit probleem op te lossen, dan hebben
jij en ik, de spreker en jij die luistert, een relatie.
Dan kunnen
we samen op pad, dan kunnen we samen denken, er samen over praten.
En samen praten, samen denken, samen onderzoeken, en dus samen creëren, is
communicatie... We kunnen niet met elkaar communiceren als het jou er
alleen om gaat te proberen een bepaald probleempje van jezelf op te
lossen..." Interculturele dialoog is ook afhankelijk van samen willen, samen denken, samenspraak en samenwerken. Het enige echte dat in de weg staat is de angst te verliezen wat je dacht te hebben. Dank Maaike voor je openhartige reactie en we ontmoeten elkaar rond april!
Muziek is bij uitstek de taal van de mens, een taal die vrijwel alle mensen uit alle culturen verstaan, begrijpen en gebruiken
Van alles in mijn hoofd en nu al boeiende contacten gelegd, afspraken gemaakt en reacties gekregen. Een paar berichten als concept in wording en dan ineens komt er een filmpje voorbij van een Ierse cupsong demonstratie.
Wat me boeit en raakt is het samen in het filmpje. Samen is natuurlijk een heel wezenlijk deel van een dialoog. De bereidheid om samen te denken, samenspraak en samen doen. Zoals ik al eerder zei zijn er verschillende manieren waarop dialoog toepasbaar is en ik denk dat muziek een prachtige vorm is om de weg open te krijgen voor een verbale dialoog.
Helaas lag bij ons thuis een sterk accent op sporten en niet op muziek. Meezingen is nog een optie, maar een instrument bespeel ik niet. Wat me boeit in muziek en de twee filmpjes die ik hier deel, is de mate waarin de muzikanten in staat zijn om af te stemmen, mee te resoneren en aan te sluiten bij de ander. Dialoog vraagt hetzelfde, maar met woorden is het vaak moeilijker. Emoties krijgen een groter aandeel in de wisselwerking en kunnen verstorend werken. Nog een voordeel van muziek is dat het vraag om continuïteit, een verloop en een afronding. In een dialoog zijn deze ook nodig maar veel minder inzichtelijk. Muziek is een prachtige inleider voor welke dialoog ook en veel beroemde artiesten hadden dit begrepen.
“One good thing about music, when it hits you, you feel no pain.” Bob Marley
“Music expresses that which cannot be put into words and that which cannot remain silent”
Victor Hugo
“If I were not a physicist, I would probably be a musician. I often think in music. I live my daydreams in music. I see my life in terms of music.” Albert Einstein
Dit artikel heb ik al eerder gepost op een ander blog, maar ik train op dinsdagavond een dameshandbalteam dus bloggen is wat lastiger en wil dit stuk toch graag ook delen met de nieuwe lezers. Voor wie hem al kent kan het een waardevolle herinnering zijn. Ook wil ik vast bedanken @marliesdevet, @hettyoostijen, @maaikenkweklasen,@mariannecvandraanen, @cheriecrins-rijk en @joostburger voor hun toezegging mij te willen ontmoeten voor een dialoog dit jaar. Ik kijk er naar uit.
Een van de valkuilen tijdens een dialoog is dat er op een moment toch een discussie ontstaat. Een moment dat de verschillende visies of perspectieven een reactie van veroordeling oproept, waarbij de ander zich geroepen voelt om zijn of haar visie te gaan verdedigen. Wat kan helpen dit moment te voorkomen is het aannemen van een houding van nederigheid bij de deelnemers aan de dialoog. Nederigheid is een eigenschap die er voor zorgt dat een dialoog de kans krijgt zich te ontwikkelen op weg naar verdieping en begrip. Nederigheid is bij mensen een houding of eigenschap die zich kenmerkt door weinig voor zichzelf te eisen en zichzelf niet op de voorgrond te plaatsen, en afkeer van gebruik van macht of aanvaarden, laat staan opeisen, van eer. Nederigheid is niet te combineren met egoïsme of egocentrisme. Nederigheid dient niet verward te worden met gebrek aan zelfwaardering of onderdanigheid.
Die nederige houding is meer dan ooit nodig om impact te krijgen. Want ze zal anderen aanzetten om met veel energie initiatieven te nemen. Hoe kan je zo’n nederige houding aannemen? Door oprecht gemeend “dank je “ te zeggen, door je woorden en daden te laten overeenstemmen, door bereidheid te tonen om bij te leren, door na een geschil als eerste de stap te zetten tot verzoening, door niet dadelijk uit je slof te schieten als iemand een fout maakt, maar eerst te zeggen dat missen menselijk is, door te aanvaarden dat iemand anders misschien een beter idee of visie heeft dan jij, door de tijd te nemen om te luisteren.
Nederigheid doet ons op de eerste plaats onze eigen fouten en stommiteiten erkennen. Dan hebben we de juiste gesteldheid om begrip te hebben voor andermans gebreken en zijn we in staat hen met succes te helpen. In die gesteldheid zullen we ook van hen kunnen houden, met hun tekortkomingen. Nederigheid, sterk verwant aan bescheidenheid, is het tegenovergestelde van hoogmoed of arrogantie.
Maar nederigheid moet altijd samengaan met gezonde stoutmoedigheid. "Met de stoutmoedigheid alleen, loopt men het risico de andere te verpletteren, met de nederigheid alleen, loopt men het risico helemaal niets te doen.” (Dennis Gira). Stoutmoedigheid staat dan voor speels kritisch zijn naar jezelf en de ander, van platgetrapte paden af durven stappen, durven verkennen wat je niet kent, kinderlijk nieuwsgierig zijn, avontuurlijk durven zijn, ondernemend en vrijmoedig. Nederigheid gebruiken we dan als Linda Kohanov het zegt; als de moed om te voelen, de wil om kwetsbaar te zijn en de wijsheid van alle levende wezens te aanvaarden.
Nelson Mandele zei het treffend wanneer hij over leiderschap sprak;" Wees nederig en deel de eer. U bent als leider ook maar een mens. Fouten maken hoort er dus bij. Belangrijk is die fouten te erkennen. Zo laat u niet alleen uw menselijke kant zien, maar kweekt u ook meer vertrouwen. 'Nederigheid trekt aan en inspireert. Arrogantie doet dat niet.' Deel ook de eer met de mensen die voor u werken, anders raakt u na verloop van tijd hun steun kwijt"
Of zoals Sister Chan Khong (1938) vredesactiviste tijdens de Vietnamoorlog zei;"Kijk dieper door te mediteren.Meditatie leert je nederig te zijn over je waarnemingen. Om dieper te kijken. Dieper te kijken naar dingen zodat we hun werkelijkheid dichter kunnen benaderen. We moeten niet al te zeker zijn van onze kennis. Als je nederig en open bent leer je elke dag iets nieuws".
Nederigheid is een houding die je helpt alles en anderen als gelijkwaardig te zien en dat is waar een dialoog op leeft. Zoals Eckhart Tolle zegt;" In wezen ben je niet beter of minder dan iemand anders. Uit dat inzicht komen echt zelfrespect en echte nederigheid voort".
Nederheid is de grondslag van alle deugden en van de dialoog.
Ken Blanchard zegt;" Nederigheid betekent niet dat je minder over jezelf denkt, maar minder aan jezelf. En dat kun je ervaren tijdens een dialoog op het moment dat je zo diep betrokken bent bij wat de ander probeer te vertellen, dat je minder aandacht hebt voor dat gebabbel in je hoofd.
Vanochtend, toen mijn dochter naar school bracht hoorde ik op de radio het lied "dankbaarheid" dat Gers Pardoel geschreven heeft voor zijn vader. Een warm betoog waarin hij zijn vader dank voor wat hij hem heeft proberen mee te geven. Het raakte me te horen dat zijn vader miskleunde, maar dat Gers inzag dat hij ondanks dat zijn best had gedaan. Mijn vader is al lang overleden. Een stille Fries die nooit het achterste van zijn tong liet zien.
Vader Fekke
Hoe heb ik niet mijn best gedaan met hem echt in gesprek te komen. Hij zwom liever aan de oppervlakte terwijl ik zo graag wilde snorkelen en diepduiken in de zee van gedachten en ideeën. Ik beloofde mezelf dat ik het later anders wilde doen en niet als een ongekend blad weg wilde waaien.
Mijn dochter Lucia is nu 11 en groeit al vertrouwd op met gesprekken die net iets verder gaan dan gemiddeld, zonder daarin te overdrijven. Iets dat ook gestimuleerd wordt op de vrije school waar ze op zit. Dialoog is nog vooral een begrip waar pap erg druk mee bezig is, maar als ik haar hoor spreken en vooral zie luisteren bespeur ik al een ruimdenkendheid en vooral vertraging in reageren die niet algemeen is bij kinderen van haar leeftijd. Ik vind het belangrijk om te horen wat haar beweegt, waar ze mee bezig is en hoe ze de dagen ervaart. Waar haar hart sneller van gaat kloppen en waarom.
Ik word regelmatig gevraagd om te bemiddelen bij ouders die een oplopend conflict hebben met hun puberende tiener. Vaak blijkt dat dan door verschillende oorzaken er al een flinterdunne communicatielijn was. Als de kinderen dan door de pubertijd egocentrisch worden, zich af willen zetten tegen opvoedgezag en zaken zelf willen bepalen en uitvinden, willen de ouders graag met ze in gesprek, weten waarom ze doen wat ze doen. Die gesprekken zijn dan van een dusdanige orde dat er al een stevige communicatiebodem aanwezig moet zijn wil er überhaupt nog gesproken kunnen worden van een gesprek. Gaby Stroecken schrijf in haar boek Het miskende kind in onszelf
Lucia
overhet onbewust overdragen van opvoedpatronen op onze eigen kinderen. Het patroon van niet echte gesprekken voeren met kinderen wil ik in ieder geval doorbreken. Sterker nog; het lijkt me juist geweldig om zo lang mogelijk met elkaar te bespreken wat er speelt en wat dat met elkaar doet. Een dialoogvorm die we in de training van Lijn 5, dialoog tijdens de dagelijkse omgang, hebben genoemd. Gewoon wanneer er zich iets aandient dat de moeite waard is om (soms maar even) net iets dieper te onderzoeken. Dialoog met kinderen is niet alleen boeiend en leerzaam, het helpt ze ook in te zien dat anderen er andere gedachten op na kunnen houden en dat dit goed is. Je ze niet hoeft te overtuigen, maar dat je ook nieuwsgierig kunt zijn waarom ze denken wat ze denken. Er zijn een heleboel wat complexere vormen van dialoog zoals de reflectieve en generatieve dialoog. Dialoog met kinderen bestaat voor een groot gedeelte; stil zijn, luisteren, vragen en verwonderen. Je eigen volwassen sneldenkende brein met als zijn aannames en veronderstellingen even niet zo serieus nemen.
Op de site van Sientias las ik :"Dat kinderen net als wetenschappers middels hypotheses, experimenten en trial and error leren, is niet voor niets, zo tonen de onderzoekers aan. Op deze wijze leren blijkt namelijk veel effectiever dan wanneer kinderen direct de oplossing van een probleem in de vorm van een instructie voorgeschoteld krijgen. Het onderzoek levert dan ook wel enkele aanbevelingen op voor ouders. Zo moeten ouders hun kinderen niet teveel vertellen of teveel kennis opdringen: laat ze het zelf maar uitzoeken. “Wat we ze moeten geven is een veilige, rijke omgeving waar deze natuurlijke vaardigheden om de wereld te verkennen, te testen, wetenschap te bedrijven, de vrije hand krijgt.”
Dezelfde veilige en rijke omgeving geeft ze ook de ruimte om hun innerlijke wereld te verkennen en te delen in een dialoog.
Aandacht is een zeer belangrijk ingrediënt voor ene succesvolle dialoog. Thich Nhat Hanh zegt zelfs “The most precious gift we can offer others is our presence", Hier komen we meteen bij de vraag wat aandacht dan is. Zoals bekend is funest voor een dialoog dat deelnemers hun eigen aannames niet zelf willen onderzoeken (samen met de anderen), maar dat deze juist met hand en tand verdedigd worden
als zijnde het grootste goed. Ik zet Thich Nhat Hanh er bij omdat voor mijn precence de lading net iets beter dekt dan aandacht. Precence doet een beroep op een ander stuk van mij dan aandacht. Aandacht kan ik met mijn drukke geest doen omdat ik ergens erg in geïnteresseerd ben. Aandacht koppel ik aan zoeken, maar zoeken is iets anders dan onderzoeken. Precence is voor mij zo open staan dat je anders kunt luisteren, zelfs anders aanwezig kunt zijn. Krishnamurti (hij zal vaker voorbij komen) zei mooi: "De stilte van de geest doet zich spontaan voor als een leraar of een ouder een kind echt wil begrijpen". Deze stilte van de geest is voor mij; het wel horen/waarnemen van mijn gedachten tijdens het luisteren, maar er steeds minder aandacht aan kunnen besteden. Genoeg om het waardevolle ervan te onthouden en te bewaren (eventueel) voor later. De aandacht in precence blijft dus bij de ander.
Ooit hoorde ik tijdens een congres de spreker zeggen: "Als je met je hoofd nu ergens anders bent, is het wel zo beleefd naar je hoofd om je lijf daar ook heen te brengen". Daarmee sprak hij uit wat nodig was om de aanwezigen te confronteren met de vraag": waar ben je nu? Waar is je aandacht? Waar is je precence?
Alleen al door die mate van zelfbewustzijn die nodig is voor een succesvolle dialoog kun je de dialoog als een complexe manier van communiceren beschouwen. Het fascinerende is dat wanneer je eenmaal weet hoe het is, je het hebt ervaren ,wordt het steeds makkelijker en dus ook fascinerender. De aandacht is belangrijk om de aannames en veronderstellingen die we hebben de baas te kunnen. Op zo een manier dat ze niet bepalend zijn voor onze manier van luisteren en reageren. David Bohm zegt: "The point is that dialogue has to go into all the pressures that are behind our assumptions. It goes into the proces of thought behind the assumptions, not just the assumptions themselves". Dialoog doet dus een sterk beroep op de mate van aanwezigheid van de deelnemers, om achter de aannames te kunnen komen, de bron van de aannames. Dat gezamenlijk onderzoeken vanuit dialoog levert vaak de inzichten op die cruciaal zijn, maar waar we zoekend niet bij kunnen komen.
