Dag 120 Interreligieuze Dialoog en de Ultieme Realiteit

 Mijn gedachten hangen nog steeds rond het gesprek met Maaike. Ik denk na over de interculturele Dialoog en waar deze steeds weer tegen aan blijft lopen. Raakvlakken zijn er uiteraard met de interreligieuze Dialoog. Het lastige stuk is enerzijds de bereidheid hebben om met andersdenkenden in Dialoog te gaan, maar tegelijkertijd het commitment dat je ervaart voor jouw geloof. Een stuk ter overpeinzing.

De erkenning van het waardevolle karakter van de Dialoog is historisch gezien een recent fenomeen. Deze recente ontwikkeling vindt vooreerst haar wortels in de moderniteit. De centrale plaats die de Dialoog heden ten dage inneemt in ons denken en bestaan, kon slechts werkelijkheid worden door de realisering van de moderne democratische idealen van vrijheid, gelijkheid, tolerantie en autonomie. Slechts dankzij de verwerkelijking van deze ideeën in een moderne democratie, werd het mogelijk de ander te ontmoeten, als iemand die recht heeft op een overtuiging die anders is dan de eigen overtuiging.
De term Dialoog, zoals die gehanteerd wordt door de pleiters van de interreligieuze ontmoeting, bestaat derhalve niet in een soort cultureel vacuüm, maar draagt een hele lading van historische vooronderstellingen met zich mee, die haar betekenis en doelstellingen op fundamentele wijze kleuren. In alle definities van de Dialoog weerklinken zo, hetzij expliciet, hetzij impliciet de idealen van de moderniteit, met name het recht op eigenheid, respect voor alteriteit, vrijheid van mening, fundamentele gelijkheid van mensen, en tolerantie. In dit perspectief profileert de 'deugd van de Dialoog' zich dan ook primair als een reactiewoord. Dialoog verzet zich tegen het monologisch tijdperk, waarin de andersdenkende, of andersgelovige voornamelijk werd benaderd in negatieve termen, als diegene die dwaalde, en moest bekeerd worden.


Onze hedendaagse samenleving kenmerkt zich door multiculturalisme en religieus pluralisme. Andersgelovigen die vroeger behoorden tot een volstrekt vreemde cultuur, onbereikbaar voor het merendeel van de mensen, maken nu, als gevolg van het globaliseringsproces, deel uit van onze existentiële context. Zo exotisch als de ontmoeting met vreemde culturen en andersgelovigen vroeger vaak werd voorgesteld, zo moeilijk blijkt het echte samenleven met andersgelovige mensen vandaag de dag te zijn. Vreemdheid en andersheid worden immers doorgaans als bedreigend ervaren voor de eigen identiteit. Pluraliteit en multiculturalisme creëren een situatie waarin de eigenheid -de eigen waarden en overtuigingen- lang niet meer zo vanzelfsprekend blijken te zijn. Geweld tussen gelovigen van verschillende religieuze tradities vormen een trieste realiteit. De vraag die ons vandaag uitdaagt luidt als volgt:

'Hoe kunnen we temidden van deze religieuze veelheid mensen worden met een eigen identiteit en betrokkenheid, zonder ons af te sluiten voor de rijkdom van de ander?
Hoe kunnen we jonge mensen, die opgroeien in deze zee van pluraliteit en diversiteit laten opgroeien tot zelfbewuste volwassen, zonder angst voor het andere?
Hoe kunnen we hen leren de wereld met een zoekende en nieuwsgierige houding tegemoet te treden, en hen zo te vrijwaren voor de valkuilen van relativisme enerzijds en fundamentalisme anderzijds?'

In antwoord op deze vraag gaan er meer en meer stemmen op om mensen te initiëren in de Dialoog, als enig leefbaar en vruchtbaar alternatief voor angst en conflict. "Iedereen die betrokken is bij het onderwijs aan de jeugd, zal zich zeker bewust zijn van de noodzaak om mensen toe te rusten tot de Dialoog." (KARDINAAL FRANCIS ARINZE)

Dialoog is altijd in eerste instantie een gebeuren tussen personen, tussen mensen van vlees en bloed. De Dialoog tussen de godsdiensten bestaat niet.
Het inzicht dat de mens essentieel een relationeel wezen is, vormt een andere bouwsteen voor de interreligieuze Dialoog. Niet door opgesloten te blijven in zichzelf, maar door zelftranscendentie naar de wereld en de ander toe wordt de mens mens. De mens ontwikkelt zich pas door uit te staan naar en in relatie te treden met anderen. Niehbuhr formuleert het als volgt:
"Een zelf zijn in de aanwezigheid van andere zelven is geen afgeleide ervaring, maar is oorspronkelijk. Kunnen zeggen dat ik ben, volgt niet uit de stelling dat ik gedachten heb, evenmin uit de stelling dat ik een geweten heb dat de wet erkent. Het is veeleer de aanvaarding van mijn bestaan als tegenhanger van een ander zelf."
R.H. NIEBUHR, The Responsible Self, New York, 1963, 65.

Mensen worden als het ware aan elkaar. Een dergelijke visie op het wezen van de menselijke persoon, leidt doorgaans niet tot een Socratische dialoog, maar veeleer tot een Buberiaanse dialoog.
"Er bestaat geen ik op zich. (...) Ik vervolledig me doorheen het contact met Jij; in het worden van een Ik, zeg ik jij. Elk waarachtig leven is ontmoeting".
M. BUBER, Ich und Du (Werke I) Heidelberg, 1983, 78.

Waar relationaliteit en wederkerigheid in het verleden voornamelijk in negatieve termen werd begrepen, met name als afhankelijkheid en zwakte, wordt de dialogale dimensie van het menselijk bestaan nu erkend als zijnde positief. Het is dit recente inzicht in de relationaliteit van de menselijke persoon dat mede aan de grondslag ligt van de centraliteit van het Dialooggebeuren in onze hedendaagse samenleving. De ander is geen bedreiging voor de eigen identiteit. Integendeel, andersheid en vreemdheid zijn de vindplaats van de eigenheid. De ander ontvangen, is altijd een beetje jezelf ontvangen.

De ontmoeting en confrontatie met diversiteit en alteriteit stelt de religies en haar gelovigen voor de volgende levensbelangrijke keuze: 'dood of Dialoog'. Kiezen voor een politiek van isolatie, is kiezen voor de dood. Kiezen voor de dialoog, is kiezen voor het leven. De hoop om een harmonieus samenlevingsverbond tussen alle mensen te bereiken, ongeacht hun religieuze overtuiging, is gevestigd op de interreligieuze dialoog. De enige mogelijke weg naar het leven, is de dialoog die de andersgelovigen niet automatisch als vijanden en als bedreigingen voor de eigen identiteit benadert, maar als vreemden die we gastvrij moeten (leren) ontvangen en leren kennen.
"De Dialoog tussen de beschavingen, de Dialoog tussen de culturen, de Dialoog tussen de godsdiensten - het zijn niets minder dan ontmoetingen tussen mensen die ernaar streven een beschaving van liefde en vrede op te bouwen. Wij zijn allen geroepen om die Dialoog in al zijn verschillende vormen te bevorderen, om zo uiting te geven aan onze waardering voor andere culturen en godsdiensten."
KARDINAAL FRANCIS ARINZE

Andere auteurs leggen eerder de nadruk op het waarheidsstreven dat aanwezig is in alle godsdiensten, en pleiten voor de interreligieuze dialoog als het uitgelezen om de Waarheid op het spoor te komen.
"Uiteindelijk is elke Dialoog gericht op de waarheid. Alle deelnemers delen dezelfde passie voor de Ultieme Realiteit, die de bron vormt van hun geloofsleven. Zij zijn er allen op gericht zoveel mogelijk inzicht te verwerven in de Ultieme Realiteit, die ze allen anders percipiëren. Echte engagement voor de dialoog ontstaat wanneer de deelnemers enerzijds waarachtig geloven in de waarheid van de eigen religie, en anderzijds verlangend uitkijken naar wat zij nog kunnen keren van de andersgelovigen."
J.C. BASSET, Le dialogue interreligieux. Chance ou déchéance de la foi (Editions du Cerf 197), Parijs, 1996.

Uiteindelijk is elke Dialoog gericht op de waarheid. Ik geloof in Dialoog. Tot morgen!

(Bron: Van monoloog naar dialoog, Interreligieuze dialoog als weg naar een harmonieuze samenleving)