Pleidooi voor dialoog in de klas

Het is inmiddels wel duidelijk dat ik een sterk voorvechter ben van dialoog op school en dan met name in het voortgezet onderwijs. Met mijn bedrijfje Masteryourclass geef ik klassenmanagement in het VO, maar ook deze trainingen zijn doorspekt met dialogisch communiceren. Voor scholen heb ik de Socrales ontwikkeld, dat zicht geeft op het ontstaan van dialoog en de meerwaarde ervan in deze tijd. Samen met Georg Hubner heb ik de videoloog ontwikkeld waarin leerlingen in groepjes met verschillende perspectieven worden uitgenodigd hun perspectief te filmen, om vervolgens deze stukjes film tot een geheel te monteren. Scholen hebben veel mogelijkheden om de dialoog een plek te geven in hun onderwijsaanbod, maar zien m.i. nog te weinig het positieve effect op het algehele schoolklimaat en laten de dialoog daarom vaak liggen. Al Googlend (en dan moet je vaak verder dan de eerste 25 pagina's met treffers) kwam ik ineens dit document "Dialoog in de klas"tegen van de KPC groep, een landelijk opererend onderwijsadviesbureau. Wat een aanrader voor scholen en uiteraard geef ik er hier op dit blog aandacht aan en hoop dat lezers of bekenden van lezers die in het onderwijs werken er hun maximale voordeel mee kunnen doen.Ik hoor graag terug of en hoe dit gebeurt!

 In tegenstelling tot de meeste Europese landen is in VO-scholen in Nederland weinig expliciete aandacht voor de dialoog met leerlingen over maatschappelijke thema’s en het samen bespreken van relevante ervaringen in de klas. Het voeren van een dialoog met leerlingen wordt door veel leraren als lastig ervaren (Veugelers, 2009), terwijl dialoog en reflectie op gebeurtenissen in en buiten de school wel een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de vorming tot kritisch-democratische burgers.
 Met de invoering van de Wet actief burgerschap en sociale integratie zijn alle scholen in Nederland verplicht aandacht te besteden aan de burgerschapsvorming van leerlingen. Het doel daarvan is leerlingen voor te bereiden op hun functioneren in de samenleving en daaraan een actieve bijdrage te leveren.
Een belangrijke vraag is hoe je als leraar aandacht kunt besteden aan burgerschapsvorming van leerlingen. Je zou hierin grofweg twee benaderingen kunnen onderscheiden: kennisoverdracht en dialoog. Bij kennisoverdracht stellen leraren onderwerpen als mensenrechten, duurzaamheid en kiesrecht aan de orde door leerlingen hierover te informeren. Bij burgerschapsvorming gericht op dialoog dagen leraren leerlingen uit om een eigen opvatting te ontwikkelen over maatschappelijke vragen en dilemma’s. Dat kan door discussie of debat te organiseren, waarbij leerlingen proberen elkaar van hun eigen standpunt te overtuigen. Het kan ook door dialoog. Dialoog is niet hetzelfde als discussie. Bij dialoog ontwikkelen leerlingen met elkaar eigen en gemeenschappelijke opvattingen over lastige, controversiële onderwerpen. Dat doen ze door samen vanuit verschillende invalshoeken concrete situaties of dilemma’s te onderzoeken. Dit samen zoeken bevordert de sociale cohesie en het klimaat in de groep of klas: leerlingen en leraren leren elkaar te respecteren, naar elkaar te luisteren, zich te verplaatsten in elkaars standpunten en die van henzelf te relativeren. Met dialoog in de klas creëer je situaties waarin leerlingen leren met elkaar om te gaan, zowel binnen als buiten de klas. Voor het voeren van dialoog zijn communicatievaardigheden nodig, zoals argumenteren, redeneren, relativeren, nuanceren en luisteren.

Daarnaast zijn kennis en vaardigheden van belang die ook in het kader van burgerschapsontwikkeling relevant zijn, zoals het innemen van een standpunt, het respecteren van andere meningen, morele oordeelsvorming, je kunnen inleven in de meningen van anderen, het kritisch omgaan met bronnen en informatie en het komen tot overeenstemming met anderen. Vaak wordt aangenomen dat dialoog niet alleen een dieper inzicht bevordert in het onderwerp van het gesprek, maar ook een bijdrage levert aan de sociale cohesie in de groep of klas (Castelijns, Koster & Vermeulen, 2009; Verhoeven, 2012). Dialoog creëert namelijk een band. Sociale cohesie, ofwel het besef van onderlinge verbondenheid tussen de leden van een groep, wordt gezien als een vorm van sociaal kapitaal (Gowricharn, Postma & Trienekens, 2012). Putnam (2002) gebruikt in dit verband de term bonding capital. Daarmee bedoelt hij de onderlinge band die je creëert door socialisatie en interactie met je eigen groep. Van der Gaag (2005) spreekt over collectief sociaal kapitaal: de positieve effecten van interactie tussen leden van een groep voor de groep als geheel. Deze publicatie wil leraren een handreiking bieden voor het organiseren van dialoog met en tussen leerlingen over maatschappelijke thema’s. We noemen dat dialoog in de klas. Door dialoog in de klas toe te passen, leren leraren leerlingen hoe ze in onze samenleving als burger kunnen functioneren.

Een treffend voorbeeld van een thema dat de leerlingen de kans geeft om over met elkaar in dialoog in het document is deze:
Vakgebied: Mens en maatschappij
Thema: Geweld tegen leraren
Stelling: Geweld tegen leraren hoort nu eenmaal bij deze tijd
Bron: Opinie-onderzoek EenVandaag onder leraren VO + filmpje:
Link naar filmpje:  http://opiniepanel.eenvandaag.nl/uitslagen/37716/geweldsincidenten_op_school_vaak_in_de_doofpot

Ik spreek de wens uit dat veel scholen een start maken hier mee aan de slag te gaan en dan hoop ik dat als toch de term Excellente School gebruikt gaat worden, dat is omdat deze school heel intensief met de dialoog aan de slag is.

(Bron: Castelijns, J., & Verhoeven, S. (2013). Dialoog in de klas. Achtergronden, handreikingen en praktijkervaringen: basis- en voortgezet onderwijs. ’s-Hertogenbosch: KPC Groep in opdracht van het
ministerie van OCW). Download de publicatie HIER