Het aangezicht en de dialoog

Vandaag al vroeg naar Weesp voor een bezoek aan Rob en Irene op hun prachtige plek de Overhorn, een oude boerenhoeve. De dames gingen heerlijk paardrijden en Rob en ik keuvelden door het bos, pratend over van alles en nog wat. Eenmaal terug op de boerderij viel mijn oog op twee boeken van Levinas die Rob nu aan het lezen is. Terug thuis bleef Levinas in mijn hoofd zoemen omdat ik me kon herinneren dat hij zich ook gebogen had over de visie van Buber, een van de dialoog-gebruikers. "Google, google in mijn laptop, hoest eens informatie voor mij op". De eerste dag van de nieuwe maand gaat over waarom een digitale dialoog minder krachtig is, waarom het ZIEN met hoofdletters van de ander essentieel is. Ubuntu, "Ik ben omdat wij zijn". Nu weet ik ook waarom alle moeite die ik deed om digitaal dialogen op gang te brengen gedoemd waren te mislukken. Ik miste de aangezichten van de anderen en bleef hangen in ik-het acties.
Eerst Martin Buber:

Na zijn opleiding tot rabbijn heeft Buber zich toegelegd op het in de praktijk brengen en onderrichten van verbondenheid. In zijn bekendste boek Ich und Du komt vooral het thema van de dialoog tot uitdrukking. Niet de mens of de wereld staan centraal maar de relatie tussen de mens en de wereld. Relaties kunnen volgens Buber worden verdeeld in ‘ik-het-relaties’ en ‘ik-jij-relaties’. Alleen in ik-jij-relaties is er volgens Buber sprake van een werkelijke dialoog waarin partners aan elkaar gelijkwaardig zijn. De mens kan slechts ‘ik’ zeggen dankzij het ‘jij’; zijn verhouding met anderen is dialogisch. ‘Jij’ wordt gezien als subject, een medemens. Het is de wereld van het ‘zijn’.
Bij ik-het relaties is er geen sprake van zo’n werkelijke dialoog en wordt de ander of het andere object, een middel om een doel te bereiken. Het is de wereld van materie, kennis, gebruik; de wereld van het ‘hebben’. Het is de kunst die twee werelden te verbinden, op een wijze dat wederkerigheid en gelijkheid niet door het hebben worden verdrongen.

Emmanuel Levinas (1905-1995) werkte de gedachtegang van Buber verder uit. In zijn geschriften toont hij aan dat de ander altijd anders is in diens anders zijn. De essentie is de Ander binnen de ander die in fysieke en emotionele zin onderhevig is aan lijden. Steeds is er een appel van deze Ander om gezien en daarin bevrijd, verlost te worden van lijden.
“Ik word ik – zo schrijft Levinas – in het aangezicht van de ander”. In de film ‘Cast away” verblijft de hoofdpersoon Tom Hanks lange tijd op een onbewoond eiland. Hij wil communiceren, tekent een gezicht op een volleybal en praat ertegen. Het gezicht blijft onbewogen en hij wordt woedend, begint te stompen en te slaan. Maar in een object zit geen aangezicht. Niemand kan ‘ik’ worden zonder de aanblik van het gelaat van de ander.


Net als Sartre meent Levinas dat een mens zijn vrijheid verliest door de blik van de ander. Maar anders dan Sartre meent hij dat die mens daardoor niet vervreemd raakt, maar pas zichzelf wordt. Zijn vrijheid wordt gecorrigeerd en verdiept tot verantwoordelijkheid. (Bron: http://www.vrijegemeente.nl/cursussen/buber_en_levinas.php) 
De ander werkelijk ontmoeten en te kunnen aanschouwen is dus een wezenlijk deel van een echte dialoog.
Elke dag heb ik de intentie om te schrijven vanuit datgene dat me die dag bezighoudt, me intrigeert of zelfs fascineert. Soms gaat dat best de diepte in en soms ook niet.