Gij zult participeren

Vandaag benaderd door iemand van de gemeente Vianen met de vraag of ik ambtenaren wil trainen in de dialoog. Gezien het feit dat er op het toegestuurde document ter voorbereiding  groot CONCEPT stond geschreven, zal ik het beschouwen als onder embargo (wel zo netjes). Strekking is om, in aansluiting op de wens om inwoners meer te betrekken bij het wel en wee in gemeenten, deze initiatieven ook werkelijk vorm te laten krijgen. Het document doet een appèl op de betrokkenheid van inwoners, maar verder nog; het in actie komen. Dat is nieuw voor me. Ik heb al meerder opdrachten voor bv de gemeente Almere mogen doen, maar die waren vooral gericht op de verticale dialoog binnen het gemeentehuis zelf. Deze opdracht vraagt naast de verticale dialoog ook ervaring op weg naar de horizontale dialoog.

Ook al denken veel mensen genuanceerd over het, door de regering in het leven geroepen, woord participatiemaatschappij, denk ik toch dat dialoog een voertuig kan zijn om inwoners van een gemeente een stem en een hand te geven. Ergens over meepraten en dan zelf ook in actie komen.Een participatiesamenleving of doe-democratie is een samenleving waarin iedereen die dat kan verantwoordelijkheid neemt voor zijn of haar eigen leven en omgeving, waarbij de (landelijke) overheid geen of slechts een faciliterende rol speelt.

Eenvoudigweg verwachten dat gemeenten hun werken en denken hebben aangesloten richting een participatiemaatschappij en effectief vorm kunnen geven, lijkt veel gevraagd.. De gemeenten zullen zich moeten hervormen. Tactisch is het om eerst kleinere trajecten aan te gaan en op die manier ook te leren van elkaar wat goed ging en wat beter kan voor je aan grote projecten/ transities begint.De verschuiving van de verantwoordelijkheid richting de burger is een tweede hobbel die moet worden genomen. Veel gemeenten verwachten dat burgers voor een belangrijk deel zelf en onderling zorgtaken zullen overnemen. Het succes van de nieuwe WMO bijvoorbeeld valt of staat met de actieve inbreng van burgers en werkt alleen als de burger goed geïnformeerd vanuit dialoog in gesprek kan met de gemeente. Vaak hoor ik de kreet dat er verbinding gemaakt moet worden tussen het een en het ander, in dit geval; de gemeente en haar inwoners. Ik ga meer uit van het perspectief dat die verbinding er altijd is geweest, maar vaak onbenut of anders verwaarloosd en dat is makkelijker om te buigen, dan een nieuwe verbinding maken

"Mensen en groepen zien zichzelf als gescheiden. Maar als we zouden kunnen leren hoe we op een diep niveau met elkaar in dialoog kunnen zijn, … zouden we wegen vinden om die perceptie van gescheidenheid op te heffen. Als mensen in dialoog samenzijn, oefenen ze als geheel leiderschap uit. dat is niets minder dan het zich ontvouwen van het generatieve proces. Het is de manier waarop denken deel heeft aan scheppen, maar dat kan alleen collectief gebeuren." J. Jaworski

Volgens WilliamIsaacs, auteur van Dialogue, the art of thinking together zijn veel uitdagingen bij organisaties (en dus ook gemeenten) vaak te complex om door één persoon opgelost te kunnen worden. Daarom is het beter om onze ‘collectieve intelligentie’ te organiseren met behulp van dialoog. We kunnen dan gezamenlijk informatie vergaren en gezamenlijk denken. Dialoog helpt daarbij doordat het mensen uit de sfeer van polarisatie tilt en bij elkaar brengt.

De vaardigheden voor het voeren van een goede dialoog, volgens Isaacs, zijn:

Luisteren: niet alleen naar de woorden van de ander, maar ook je eigen schilden laten zakken;

Respecteren: het zien van de ander als een geheel mens en als een waardevol iemand;

Opschorten: het uitstellen van je oordeel en mening, het waarnemen van je eigen reacties maar deze niet direct uiten;

Stem geven: de woorden spreken die nu nodig zijn, nodig vanuit jezelf of vanuit de situatie.

Van deze vaardigheden moet je je bewust zijn, maar je kunt ze niet krampachtig toepassen. Een goede dialoog kan alleen vanzelf ontstaat, je kunt het niet afdwingen. Dialoog voeren is daarom niet eenvoudig en vraagt veel oefening.

Dialoog gebeurt in een omgeving die daartoe ontworpen is. David Bohm vergelijkt dialoog als supergeleiding in een vat: wanneer elektronen worden afgekoeld, zullen zij als een samenhangend geheel fungeren eerder als afzonderlijke deeltjes. Dialoog is dus het creëren van een koelere omgeving. Hoe kom je tot die situatie? Bill Isaacs onderscheidt vier fasen om te komen tot dialoog:

1. Instabiliteit van het vat 

We beginnen met verschillen in perspectieven die vaak niet zijn uitgesproken en dat leidt tot een eerste crisis die kan blijven steken in de discussie. Er is echter een andere mogelijkheid: we schorten onze mening, ons perspectief op. Dit is essentiële stap die ieder moet zetten. Dat impliceert wel dat we de chaos die daaruit vloeit, dienen te accepteren.

2. Instabiliteit in het vat 

Dat leidt echter tot een nieuwe crisis, de crisis van het opschorten. Doordat alle al dan niet extreme meningen naar boven komen, wordt de fragmentatie in opinies heel duidelijk. We zijn onze oriëntatie kwijt en voelen ons gefrustreerd: dit leidt ons nergens naar. Het is een verwarrende, maar noodzakelijke fase. Het is belangrijk om nu niet terug te beginnen discussiëren over wat nu juist en fout is.

3. Informeren in het vat 

Als genoeg mensen bij het proces blijft, koelt het vat. De groep begint nu als geheel te informeren en wordt gevoelig voor het effect van de dialoog op de deelnemers. Nieuwe inzichten komen boven. Zo komen we tot een nieuwe crisis: die van de collectieve pijn. De fragmentatie en het isolement wordt voelbaar. Dit bewustzijn leidt tot het afgooien van onze starre en oude gewoonten van communicatie en kan naar de volgende fase leiden.

4. Creativiteit in het vat 

Het verschil tussen individu en groep vervalt nu: de groep heeft geen betekenis maar is de betekenis. Stiltes vallen, maar zijn niet langer pijnlijk. Het denken krijgt een ander ritme en tempo. Ongekende niveaus van intelligentie en creativiteit komen naar boven. 

Ik kijk er naar uit op het avontuur in Vianen aan te gaan en houd jullie zeker op de hoogte.