Dialoog op grote hoogte/ diepte

Afgesproken vandaag met Jose Boone en Alma Wattinema op grote hoogte in het restaurant van de Amsterdamse bibliotheek. Prachtig uitzicht op een regenachtig IJ van Amsterdam. We blikten terug op de dialoog manifestatie Deventer zegt nee tegen pesten waar ik eerder over schreef in dit blog. Wat zijn de mogelijkheden om dit initiatief levend te houden en als een lint door Nederland te laten groeien was de vraag waar we mee aan de slag gingen. Gaandeweg schoot het gesprek van links naar rechts en kwamen allemaal andere onderwerpen aan bod die met dialoog raakvlakken hadden. Heel inspirerend. Het gesprek ging de diepte in en er werden nieuwe terreinen onderzocht en nieuwe mogelijkheden voor de dialoog en voor onszelf verkent. Waar staan we en waar gaan we naar toe? Wat beweegt ons, wie ontmoeten we en wat doet dat? Allemaal vragen die bijna vloeiend in elkaar over gingen en alle drie hadden we het gevoel en de ervaring van een gezamenlijke zoektocht. De diepgang die we hadden ervaren deed me, nu vanavond, denken aan een bijdrage van de Nieuwe Trivium, waarin, vanuit de visie en gedachten van David Bohm, zo mooi aansluiten bij de ervaringen van vanmiddag. Wij hebben die derde fase, snel na het update gesprekje bij binnenkomst, samen vorm gegeven en gevoed.
Bij deze een gedeelte van het artikel:

De impliciete orde
Het lijkt me zinvol  nogmaals een uitstapje te maken naar het fasemodel van een dialoog dat ontwikkeld is door de Amerikaanse systeemtherapeut Otto. Scharmer . Hij onderscheidt vier fasen in de ontwikkeling van een dialoog, beleefdheid, frictie, onderzoek en creativiteit, die telkens gepaard gaan met bijbehorende crises. In de derde fase, een fase die gekenmerkt wordt door zelfonderzoek, besef van hoe je elkaar wederzijds beïnvloedt en openheid voor het onbekende. Dit is een vruchtbare fase in een gesprek, een fase waar “nieuw denken” kan ontstaan, als je tenminste in staat bent het “oude denken” los te laten. Het is ook precies het punt waar Socrates zijn gesprekspartners steeds naar toe leidde. Want zelfonderzoek en nieuw denken hangen nauw samen. Laten we deze punten wat nauwkeuriger onderzoeken.
Een dialoog voeren vergt dat je kunt luisteren. Niet alleen luisteren naar anderen, maar ook naar jezelf, naar de eigen gedachten en gevoelens die worden opgewekt door het gesprek. Maar de gedachten die we aldus waarnemen zijn zelf nog geen denken. Gedachten zijn letterlijk oud denken, dingen die we ooit "gedacht"

hebben. Zij zijn het gefixeerde, opgeslagen resultaat van vroeger denken. In de terminologie van David Bohm, de fysicus die zich op latere leeftijd intensief met de theorie en praktijk van de dialoog heeft beziggehouden, zijn het programma‟s. Zij komen te voorschijn uit het geheugen. Dat gebeurt razendsnel en automatisch, het zijn mechanische reacties. Wij zijn weliswaar gewend om zulke mechanisch opgewekte gedachten te beschouwen als denken, maar zij hebben in feite alleen maar te maken met geheugenwerking. En hetzelfde geldt voor voelen. We kunnen onderscheid maken tussen voelen als een hier-en-nu-ervaring en gevoelens die we in het verleden gehad hebben, die voortkomen uit herinnering in plaats van uit directe ervaring. Parallel aan het woord "gedachten" zouden we die gevoelens "gevoelden" kunnen noemen. In ons normale gedrag spelen "gedachten" en "gevoelden" een grote rol. Het zijn allebei snelle, automatische reacties, gebaseerd op vaste, gefixeerde patronen.
Maar denken, echt denken, nieuw denken, heeft tijd nodig. Het gaat langzaam. Het vergt concentratie, innerlijk luisteren en "geestelijke ruimte", ruimte om onze gedachten en "gevoelden" te inspecteren, te vergelijken met die van anderen, ze aan te scherpen of bij te stellen, ze uit te bouwen of te vervangen etc. Het vergt dat we er voortdurend alert op zijn of we alleen met herinneringen en gefixeerde ideeën in de weer zijn of met ideeën die zich op dat moment nieuw in ons ontvouwen. Het vergt ruimte en het vermogen onze stokpaardjes en routinereacties los te laten.
Het is niet eenvoudig oude gedachten en gefixeerde ideeën los te laten, met name wanneer wij er grote waarde aan hechten, wanneer we ze de status hebben gegeven van een ideaal, zoals hier integriteit of gelijkwaardigheid. Meestal lukt dat loslaten alleen door onze gedachten en gevoelens uit te spreken, te articuleren. Op die manier kunnen we ze als het ware "afleggen": we leggen ze in het middelpunt van het gesprek neer, zodat ze bekeken en onderzocht kunnen worden. Daarmee creëer je ruimte, voor jezelf en voor de anderen, waardoor zich iets nieuws kan ontwikkelen.

David Bohm vatte dat 'ontwikkelen' heel letterlijk op. Hij ging er vanuit dat, net als in de rest van de natuur, ook in een dialoog een impliciete orde bestaat, een onzichtbare, gestructureerde werkelijkheid die zich wil ontvouwen tot een zichtbare vorm. Net zoals de natuur zich voortdurend ontvouwt en weer dichtvouwt in planten en dieren, zo gebeurt dat ook in het menselijk denken. Het is dat proces van afstemmen op een gezamenlijke, dieper liggende orde die in het gesprek tot ontplooiing wil komen, dat tot werkelijk nieuw denken leidt en tot de "metanoia", de transformatie van het bewustzijn, waar Socrates steeds naar op zoek was. (Bron: Het nieuwe Trivium)
Morgen staat er weer een training aan 4e jaars studenten van de SPSO op de agenda dus nog even alle benodigdheden nalopen, koud biertje tussen mijn vrouwen en morgen weer fris en dialogisch op. A domani!